श्वासांमधलं अंतर तू!

श्वासांमधलं अंतर तू

चांदणगच्च अंबर तू

युगायुगांची तहान मी
कातळांतला पाझर तू

संध्याकाळी कातर मी
ज्योती ज्योती सावर तू

महाभारता कारण मी
पार्थाचा योगेश्वर तू

चिंता, शंका, संभ्रम मी
साऱ्या प्रश्नांचं उत्तर तू


- मंदार.

तू !

आम्ही फुलं रानातली, राजवाड्यातलं कमळ तू

आमची मैत्री बाभळीशी, कल्पवृक्षाजवळ तू !

माळावरचा हरी आता देवळामध्ये गजाआड

बाळकृष्ण तुझ्यापाशी, नंदाघरचं उखळ तू !

शिव्याशाप आमच्या कानी, काट्यांतून काढतो वाट

नीळकंठ होऊन कसा पचवतोस गरळ तू ?

आम्ही लहान खेडेगाव चंद्रमौळी झोपड्यांचं,

कुबेराच्या चांदण्यात झगमगणारं परळ तू ! 

सारवट गाडीखालची आम्ही ओबडधोबड पाऊलवाट

सुखाकडून सुखाकडे राजरस्ता सरळ तू

अवसेच्या या रात्री पुरती ज्योत आमची सावरतो

भयाण अंधारातून आता पहाट होऊन उजळ तू

सेतूसाठी वाळू आमची, द्रोणागिरी उचल तू

गोवर्धनातळी आमच्या, एकीतून उमल तू 

 - मंदार.

 

दीपावली

तुझ्या मेंदीस चढतो रंग रांगोळीतला
तुझा गंधार कोमल धुंद संगीतातला

​हिरे मो​त्यांसही हसणे तुझे झाकोळते ​
तुझ्या गाली खळ्यांची रोषणाई वेधते

अमावस्येस दिसतो चेहऱ्याचा चांदवा
​फिकी पडते मिठाई काय ओठी गोडवा!

तुझ्या डोळ्यांमध्ये लाखो दिवे तेजाळती
तुझ्या स्पर्शात गात्रे चंदनी गंधाळती

कपाळी कोरली माझ्याच नावे चांदणी
तुझ्या हातात माझ्या प्राक्तनाची लेखणी

तुझ्यासंगे सुखाने रूपगंधे भोगिली
अशी उजळून गेली जीवना दीपावली


- मंदार.

परापूजा

आदि शंकराचार्यांनी केलेल्या ’परापूजा’ ह्या अतीव सुंदर संस्कृत 

रचनेचा समश्लोकी मराठी भावानुवाद (सुमंदारमाला वृत्तामध्ये).

++++++

मूळ रचना: 

अखण्डे सच्चिदानन्दे निर्विकल्पैकरूपिणि ।
स्थितेऽद्वितीयभावेऽस्मिन्कथं पूजा विधीयते ।।

पूर्णस्यावाहनं कुत्र सर्वाधारस्य चासनम् ।
स्वच्छस्य पाद्यमर्घ्यं च शुद्धस्याचमनं कुत: ।।

निर्मलस्य कुत: स्नानं वस्त्रं विश्वोदरस्य च ।
अगोत्रस्य त्ववर्णस्य कुतस्तस्योपवीतकम् ।।

निर्लेपस्य कुतो गन्ध: पुष्पं निर्वासनस्य च ।
निर्विशेषस्य का भूषा कोऽलन्कारो निराकृते: ।।

निरञ्जनस्य किं धूपैर्दीपैर्वा सर्वसाक्षिण: ।
निजानन्दैकतृप्तस्य नैवेद्यं किं भवेदिह ।।

विश्वानन्दपितुस्तस्य किं ताम्बूलं प्रकल्प्यते ।

स्वयंप्रकाशचिद्रूपो योऽसावर्कादिभासक: ।।

प्रदक्षिणा ह्यनन्तस्य ह्यद्वयस्य कुतो नति: ।
वेदवाक्यैरवेदयस्य कुत: स्तोत्रं विधीयते ।।

स्वयंप्रकाशमानस्य कुतो नीराजनं विभो: ।
अन्तर्बहिश्च पूर्णस्य कथमुद्वासनं भवेत् ।।

एवमेव परापूजा सर्वावस्थासु सर्वदा ।
एकबुद्धया तु देवेशे विधेया ब्रह्मवित्तमै: ।।

- आदि शंकराचार्य. 

++++++

असे विश्वरूपी सदा सर्वभूती उरे व्यापुनी सर्व भूमंडळा
कशी होय पूजा जिथे राहतो ना तयापासुनी कोणिही वेगळा!

समस्तांस आधार आहे तयाला कसे बोलवा अन् कुठे बैसवा 
तया निर्मळाला कसे अर्घ्य देणे, विशुद्धास अन् आचमन पाजवा 

कुठे स्नान स्वच्छास अन् वस्त्र त्याला, उभे विश्व ज्यानेच आच्छादिले
जया वर्ण नाही, जया गोत्र कोठे? तया जानवे घालण्याला दिले!

जया राग-लोभादि लवलेश नाही, फुले गंध त्याला कसे वाहतो 
हिरे माणकांची नि आरास कैसी अरूपी निराकार जो राहतो 

प्रभा सर्व विश्वास ज्याची उजळते, तयाला दिवे लाख होती फिके 
जया अंतरातील आनंद वाहे, तया गोड नैवेद्य सारे फुके!

रमे विश्व आनंदरंगी जयाच्या, तयालाच तांबूल देणे कसे 
उरी चंद्र-सूर्यांस तो जन्म देतो, उजेडातल्या जो उजेडी असे 

जगा लीलया पूर्ण व्यापून राहे, तयाभोवती भक्त कैसा फिरे 
कसे वेद, स्तोत्रांत वर्णा तयाला, स्वभावेच जो वेदमंत्री झरे 

जिथे फाकलेला स्वत:च्या प्रकाशी, तया काय नीरांजने लावणे 
निरोपास त्याला कुठे घेउनी जा? जिथे आत-बाहेर त्याचे जिणे 

अशी ही परापूजनी बुद्धि आता, रमावी स्वये पूर्णज्ञानी निळ्या
परागी वसे त्याच तत्त्वात रंगू, न पद्माहुनी वेगळ्या पाकळ्या

- मंदार. 

संध्याकाळच्या ओव्या

शुक्रास लाजून
पश्चिमा आरक्त
केवळ निमित्त
संध्याकाळ

अजून पूर्वेला

सूर्याचा आठव

मनात साठव

संध्याकाळ

केसांत गारवा
मनाचा पारवा
लाटांत मारवा
संध्याकाळ

सूर्याच्या तेजाळ

दानास जागते

चांदणे पेरते

संध्याकाळ

पाखरांची पुन्हा
थांबली कुजबूज
आठवांचे गूज
संध्याकाळ

आता हात सुटे

खोल काही तुटे

शेवटची भेटे

संध्याकाळ

- मंदार.

कृष्णार्पण

अपमान शांततेने साहतो कृष्ण आहे
अपराध शेकड्यांनी मोजतो कृष्ण आहे

मार्गात बांध घाला, टाका कितीक धोंडे
त्यातून पारदर्शी वाहतो कृष्ण आहे

टीका, प्रलोभने वा, शंका, खुशामतीही
गोंगाट ऐकुनी हा हासतो कृष्ण आहे

ईर्ष्या, अहं, असूया, मद, मोह, मत्सरादी
वैर्‍यांस आज सार्‍या मारतो कृष्ण आहे

हरवेल वाट आता, संपेल सर्व वाटे
हाकेस तोच माझ्या धावतो कृष्ण आहे

अपुल्याच माणसांनी विश्वासघात केला
हाती धनुष्य घ्याया सांगतो कृष्ण आहे

घनगर्द संकटांचे आभाळ दाटलेले
त्यांना कडा रुप्याच्या लावतो कृष्ण आहे

मुरलीत स्तब्धतेला, किरणांत वादळाला,
गीतेत संभ्रमाला बांधतो कृष्ण आहे

-- मंदार.

आहे पण, अन् नाही पण..!

जरा तुझ्याशी भांडायाचे आहे पण अन् नाही पण
जरा स्वत:शी जुळवायाचे आहे पण अन् नाही पण

कुणी ऐकतो मख्खपणे अन् कुणी चघळतो अफवाही  
मनातले सल सांगायाचे आहे पण अन् नाही पण

किती ऐकले पोक्त इशारे, टोले, सल्ले प्रेमाचे
फक्त स्वत:चे ऐकायाचे आहे पण अन् नाही पण

करायचे ते केले नाही दिवसा स्वप्ने बहुरंगी
मारुन-मुटकुन निभवायाचे आहे पण अन् नाही पण

जादूच्या ह्या मंचापुढती तर्काचे हे सोंग फुके
जरा-जरासे लपवायाचे आहे पण अन् नाही पण

भाळावरच्या रेषांबद्दल धन्यवाद अन् गार्‍हाणे
आपण अपुले रेखायाचे आहे पण अन् नाही पण

 - मंदार.